Konusu bir Arap efsanesinden alýnmýþtýr. "Beni Amir kabilesinden Kays ile Leyla daha okulda iken birbirlerini severler. Leyla' nýn annesi bunu duyunca kýzýný okuldan alýr. Sevgilisini göremez olan Kays çöllere düþer. Mecnun diye anýlmaya baþlar. Kays'ýn babasý, oðlunu bu durumdan kurtarmak için Leyla'yý isterse de Mecnun (deli, çýlgýn) oldu diye Leyla' yý vermezler. Leyla evden kaçarak, Mecnun' u çölde bulur. Halbuki o, çölde âhular, ceylanlar ve kuþlarla arkadaþlýk etmektedir ve mecâzî aþktan ilâhî aþka yükselmiþtir. Bu sebeple Leylâ' yý tanýmaz. Babasý Mecnûn' u iyileþmesi için Kâbe' ye götürür. Duâlarýn kabul olduðu bu yerde Mecnûn, kendisindeki aþkýný daha da arttýrmasý için Allahü Tealâya duâ eder:

"Ya Rab belâ-yý aþk ile kýl âþinâ beni
Bir dem belâ-yý aþkdan etme cüdâ beni."
Duâsý neticesi aþký daha da çoðalýr ve bütün vaktini çöllerde geçirmeye baþlar. Diðer tarafta ise Leylâ da aþk ýstýrabý içindedir.

Bir zaman sonra âilesi, Leylâ' yý Ýbn-i Selâm isimli zengin ve îtibârlý birine verir. Ancak, Leylâ kendisini bir perinin sevdiðini ve eðer kendisine dokunursa ikisinin de mahvolacaðýný söyleyerek Ýbn-i Selâm' ý kendinden uzak tutmayý baþarýr.

Mecnûn, çölde, Leylâ' nýn evlendiðini arkadaþý Zeyd' den iþitince çok üzülür. Leylâ' ya acý bir sitem mektubu gönderir. Leylâ da durumunu bir mektupla Mecnûn' a anlatýr. Kendisini anlamadýðýndan dolayý o da sitem eder.

Bir müddet sonra Mecnûn' un âhý tutarak Ýbn-i Selâm ölür. Leylâ baba evine döner. Bir çok tereddütten sonra her þeyi göze alarak, Mecnûn' u çölde aramaya baþlar. Fakat Mecnûn, dünyadan elini eteðini çekmiþ ilâhî aþk yüzünden Leylâ'nýn maddî varlýðýný unutmuþtur. Leylâ, çölde Mecnûn' u bulduðu hâlde, Mecnûn onu tanýmaz.

"Derler ki.. Leyla ile Mecnun birbirlerinden ayrý düþtükten sonra sonra Mecnun çöllere düþmüþ Leyla'sýný bulmak için aylarca çöllerde sersefil olmuþ.

Leyla'da onu bulmak için çöllere koyulmuþ býrkaç ay sonra karþýlaþmýþlar, Leyla hemen koþmuþ, sarýlmýþ mecnununa..

-Mecnun ben geldim, kavuþtuk iþte..

Mecnun hiç tepki vermemiþ sonra :

-Sen kimsin ' demiþ.

Leyla þaþýrmýþ.

-Nasýl tanýmazsýn beni? Benim LEYLA, demiþ.

Mecnun bomboþ gözlerle bakmýþ ona..

-Peki sen Leyla isen, benim içimi yakan, ruhumu kavuran Leyla kim? "
Leylâ onun erdiðini anlarsa da yine onsuz yaþayamaz. Hastalanýp yataklara düþer. Kýsa zaman sonra da ölür. Mecnûn, Leylâ' nýn ölüm haberini öðrenir. Gelip mezarýný kucaklar, aðlayýp inler;"Ya Rab manâ cism ü cân gerekmez Cânânsuz cihân gerekmez."Der, kabri kucaklayarak ölür.

Bir müddet sonra Mecnûn' un sâdýk arkadaþý Zeyd rüyasýnda, Cennet bahçelerinde birbiriyle buluþmuþ iki mesut sevgili görür. Bunlar kimdir? diye sorunca, derler ki:

"Bunlar Mecnûn ile onun vefalý sevgilisi Leylâ' dýr. Aþk yoluna girip temiz öldükleri, aþklarýný dünya hevesleriyle kirletmedikleri için burada buluþtular."
Rabbim! Aþk belasýyla beni tanýþtýr
Beni bir an bile olsa; aþk belasýndan ayýrma!

Dertlilerden yardýmýný uzak tutma.
Yani beni daha çok belalara müptela eyle!

Ben var oldukça, beladan, isteðimi uzaklaþtýrma!
Ben belayý isterim, çünkü bela da beni ister.

Sevgi belasýyla aðýrbaþlýlýðýmý gevþetme!
Ta ki dostlar beni kýnayýp vefasýz demesinler!

Gidip geldikçe, sevgilimin güzelliðini arttýr,
Sevgilimin derdine beni daha çok mübtela et.

Ben nerede, mevki ve itibar kazanma nerede?
Bana yoksulluk ve yokluk ulaþma kabiliyeti ver

Senden ayrýyken, bedenimi öyle zayýf kýl ki,
Bahar yeli beni sana kavuþtursun.

Fuzûlî' nin nasibi gibi beni gururlandýrýp,
Ey Rabbim, asla beni bana baðlý kýlma!

Sonunda yar, aðlayýp inlememize acýdý ve
Bugün hüzünler evimize ayak bastý.

Gözyaþý yaðmurum, demek, öyle tesir etti ki,
Gül bahçemizde taze bir gül dalý düþürdü.

Ah ateþinin bizi yaktýðý,
Ayrýlýk gecesini aydýnlatan meþ' aleden bellidir.

Eðer aðlayan gözümüzde uyku olsaydý,
Bu kavuþma uyku halinde görülen bir rüya demek mümkün olurdu.

Gördüðümüz bir hayal mi?
Yoksa sevgilinin yanýmýza geleceði aklýmýza bile gelmezdi.

Ey can ve gönül! Sevgili, misafirimiz oldu!
Neyimiz varsa, misafirimizin ayaklarýna dökelim.

Ey Fuzûlî! Sevgilinin kasdý, canýmýzý almakmýþ.
Gel.. Güzel uðruna can vermeyi kendimize bir borç bilelim.
(Fuzûli' nin 1535' te yazdýðý Leylâ ve Mecnûn adlý mesnevîsi.)